Inleiding vertrouwen #WERK

Over dit project

De waarde van vertrouwen is een boek samengesteld door Peter Blok en Auke Klijnsma

Inleiding

De economische waarde van werknemers en het belang van vertrouwen

Vroeger, toen geluk nog heel gewoon was en de wind om het huis waaide, bestond het beeld van Nederland als een braaf land. Schandalen en fraude kwamen hier nauwelijks voor, zo werd gedacht. Of dit beeld ook overeenkomt met de werkelijkheid is de vraag. Misschien was de bestuurlijke elite wel zo hecht georganiseerd dat schandalen vakkundig in de spreekwoordelijke doofpot werden gestopt. En was geen reden voor wantrouwen. Het kan ook zijn dat journalisten in  de vorige eeuw te braaf waren en we niet goed zicht hebben over de 20^eeeuwse werkelijkheid. Een uitzondering die de regel bevestigt was de, allesbehalve brave journalist Willem Oltmans. Jarenlang werd hem het werken onmogelijk gemaakt door onze geheime diensten. Uiteindelijk is hij, na langdurig te hebben geprocedeerd, in het gelijk gesteld en heeft hij een ruime schadevergoeding gekregen. Ook klokkenluiders als Ad Bos (die in 2001 de bouwfraude onthulde) en Fred Spijkers (die al sinds 1984 in gevecht is met zijn vroegere werkgever, het Ministerie van Defensie) hebben het niet makkelijk gehad. Het is bizar dat Nederland nog steeds niet beschikt over een gedegen en wettelijk verankerde klokkenluidersregeling. Maar dat terzijde.

Of het beeld van een keurig aangeharkt en braaf land al dan niet juist is, zeker is dat hier de laatste decennia een aantal behoorlijke barsten in is gekomen. Of we op basis van deze incidenten onze samenleving willen inrichten op basis van controle en wantrouwen staat ter discussie.

PWC schatte de kosten die met corruptie gepaard gaan in 2013 op 11 miljard euro. Vrij Nederland deed onderzoek naar politieke affaires in de periode 1983-2013 en kwam uit op ruim 200 affaires. Verder kennen we de problemen met de derivaten van Woningcorporatie Vestia, de Liborrente van de Rabo-bank, de schandalen met de Rooms-katholieke priesters, het boekhoudschandaal bij Ahold, de vastgoedfraude bij Bouwfonds, het wanbeheer bij Rochdale en Amarantis, wooncoöperatie Woonbron met de SS Rotterdam, de zorgaanbieder Philadelphia om slechts een willekeurige greep te doen. Nu zijn schandalen en fraude niet van vandaag of gisteren en ook bij de Romeinen ging wel eens iets mis. Het verschil met de huidige tijd is echter dat we midden in een economische crisis zitten en dat de verschillen tussen arm en rijk steeds groter lijken te worden en de rijkdom zich lijkt te concentreren in de handen van, relatief, enkelen. Dat is ook waar de Franse econoom Piketty over schrijft. Het SCP rapport 2014 onderscheid zes sociale categorieën. De vier groepen waarmee het goed gaat zijn:

• de gevestigde bovenlaag (15% van de bevolking)
• de jongere kansrijken (13%);
• de werkende middengroep (27%) en
• de comfortabel gepensioneerden (17%).

Slechter af zijn:

• de onzekere werkenden (14%) en
• het precariaat (15%).

Opvallend, maar ook verontrustend, is dat de laatste 2 categorieën minder vertrouwen hebben in andere mensen (ongeveer 40%, tegenover ongeveer 25% bij de vier andere groepen).

Dit is des te zorgelijker omdat juist in het huidige tijdsgewricht van de politieke en bestuurlijke elite verwacht mag worden dat zij richting geven aan het oplossen van een aantal actuele, economische, vraagstukken waaronder die op het terrein van de arbeid. In veel gevallen wordt hier gelukkig ook aan voldaan en we willen hier ook zeker geen doomscenario schetsen. Maar wat we wel zien is dat de instituties die in de vorige eeuw zijn ontstaan, en gedurende lange tijd succesvol zijn geweest, toe zijn aan vernieuwing. In plaats van strakke regels, gebaseerd op wantrouwen, lijkt er steeds meer behoefte te ontstaan aan tailor made afspraken die zijn gebaseerd op wederzijds vertrouwen. Door een van de geïnterviewden, Aukje Nauta, worden dergelijke afspraken op het terrein van de arbeid aangeduid als I-deals, idiosyncratische afspraken. De vraag is wat er in de plaats komt wanneer regels en vaste afspraken verdwijnen. Een definitief antwoord hierop valt nog niet te geven maar het lijkt er op dat een van de sleutelbegrippen vertrouwen is.